Back to Top

4. Kiểm nghiệm

4.1 Đặc điểm dược liệu:

Rễ nguyên, ít khi phân nhánh, thẳng hoặc hơi cong, đầu trên mang vết tích của cổ rễ, đầu dưới nhỏ dần, mặt ngoài vàng nhạt, có nhiều nếp nhăn dọc, có dấu vết của rễ con và nhiều chỗ sần sùi nhô lên. Chất cứng chắc, khó bẻ, vết bẻ nhiều bột, mùi hắc, vị hơi cay (Hình 2. Vị thuốc Bạch chỉ). 

4.2 Đặc điểm vi học

Ðặc điểm vi phẫu

Mặt cắt rễ tròn. Từ ngoài vào trong có: Lớp bần gồm những tế bào hình chữ nhật xếp thành các vòng đồng tâm và dãy xuyên tâm. Mô mềm vỏ cấu tạo từ những tế bào thành mỏng, rải rác có các khuyết, các tế bào ở phía ngoài thường bị ép bẹp. Libe tạo thành các bó sít nhau. Trong libe rải rác có các ống tiết. Tầng phát sinh libe-gỗ tạo thành vòng rất rõ. Các mạch gỗ lớn tập trung thành các dãy hướng tâm trong mô mềm gỗ không hoá gỗ. Tia tuỷ rộng gồm 5-10 dãy tế bào (Vi phẫu rễ Bạch chỉ).

Hình 3. Vi phẫu rễ Bạch chỉ	Hình 4. Một số đặc điểm bột Bạch chỉ

Ðặc điểm bột dược liệu

Bột màu trắng ngà, mùi hắc, vị cay hơi đắng. Soi kính hiển vi thấy rất nhiều hạt tinh bột hình tròn hoặc hình khối nhiều mặt, riêng lẻ (2) hay tập trung thành đám trong tế bào mô mềm (1), các mảnh mạch mạng hoặc mạch vạch (3) (Hình 4. Một số đặc điểm bột Bạch chỉ).

4.3 Định tính

A. Bột dược liệu, chiết bằng ethanol trên cách thuỷ, lọc, cô dịch lọc. Cho một ít dịch lọc vào ống nghiệm, thêm 1 ml dung dịch natri carbonat 10%,  hay natri hydroxyd 10%  và 3 ml nước cất, đun cách thuỷ vài phút, để thật nguội, cho từ từ từng giọt thuốc thử Diazo sẽ xuất hiện màu đỏ cam.

B. Lấy một ít bột dược liệu, thêm  nước, lắc đều trong vài phút, lọc, nhỏ 2 giọt dịch lọc vào tờ giấy lọc, để khô, quan sát dưới ánh sáng tử ngoại (365 nm) thấy có huỳnh quang màu xanh da trời.

C. Chiết bột dược liệu bằng ether trong ống nghiệm,  Lấy dịch ether, thêm 2 - 3 giọt dung dịch hydroxylamin hydroclorid 7% trong methanol và 2 - 3 giọt dung dịch kali hydroxyd 20% trong methanol. Lắc kỹ, đun nhẹ trên cách thuỷ, để nguội, điều chỉnh pH 3-4 bằng acid hydrocloric loãng, sau đó thêm 1-2 giọt dung dịch sắt (III) clorid 1% trong ethanol, thấy xuất hiện màu đỏ tím.

D. Phương pháp sắc ký lớp mỏng (Sắc ký lớp mỏng).

- Tiến hành sắc ký lớp mỏng dùng bản mỏng: Silicagel G sấy ở 120⁰C trong 2 giờ với hệ dung môi khai triển: Benzen - ethyl acetat (9: 1).

Dung dịch thử: Bột dược liệu, chiết bằng ethanol trên cách thuỷ, lọc, cô dịch lọc

Dung dịch đối chiếu: Lấy khoảng 5 g bột Bạch chỉ mẫu, tiến hành chiết như dung dịch thử.

Cách tiến hành: Chấm riêng biệt lên bản mỏng các dung dịch trên. Quan sát dưới ánh sáng tử ngoại ở 365 nm, trên sắc ký đồ của dung dịch thử phải có vết cùng màu xanh da trời và giá trị Rf với vết trên sắc ký đồ của dung dịch đối chiếu.

Tiến hành sắc ký lớp mỏng....Sắc ký đồ dịch chiết Bạch chỉ..

Back to Top

5. Tác dụng và công dụng

Bạch chỉ có tác dụng làm hạ sốt, giảm đau. Liều nhỏ làm tăng huyết áp, mạch chậm, hơi thở kéo dài, liều cao có thể gây co giật, tê liệt toàn thân khi thí nghiệm trên súc vật. Bạch chỉ có tác dụng làm giãn động mạch vành Tác dụng kháng khuẩn đối với một số vi khuẩn: Escherichia coli, Shigella dysenteriae và Salmonella typhi.

Trong đông y dùng để chữa cảm sốt, nhức đầu, đặc biệt vùng trán, ngạt mũi do bị lạnh. Chữa đau nhức răng, bị thương tích viêm tấy. Chữa khí hư ở phụ nữ. Ngày dùng: 5-10g.

Back to Top

6. Ghi chú

Bạch chỉ là một vị thuốc được dùng trong các bài thuốc chữa nhức đầu, cảm mạo. Nước ta có di thực và trồng Bạch chỉ ở nhiều địa phương. Bạch chỉ trồng ở vùng mát (Sa Pa, Tam Ðảo) thường có củ lớn hơn, Bạch chỉ trồng ở đồng bằng thường có củ nhỏ, ra hoa sớm, phần lõi bị hoá gỗ nhiều.

Ðể giả mạo Bạch chỉ ở Trung Quốc người ta dùng rễ của một số cây trong họ Cần như: Heracleum scabridum ?Franch.; Seseli mairei Wolff.

Hình 5. Cây Bạch chỉ nam	Hình 6. Vị thuốc Bạch chỉ nam

Y học cổ truyền nước ta có sử dụng vị dược liệu mang tên Bạch chỉ nam (Hình 6), là rễ của cây Bạch chỉ nam (Millettia pulchra Kurz.), họ Ðậu (Fabaceae). Cây mọc hoang nhiều ở các vùng rừng núi phía Bắc. Bạch chỉ nam dùng cùng một số vị thuốc khác chữa đau bụng, đi ngoài, chú ý phân biệt.

Back to Top

7. Tài liệu tham khảo

Bài giảng Dược liệu Tập I - 1998 Tr. 342-346.

Cây thuốc và động vật làm thuốc ở Việt nam Tập I. - NXB khoa học và kỹ thuật - 2004. Tr. 127-133.

Dược điển Việt Nam III. Tr. 314-315

Nguyễn Viết Thân - Kiểm nghiệm dược liệu bằng phương pháp hiển vi - NXB khoa học và kỹ thuật- 2003. Tr.45-47.

Back to Top